Kredyt hipoteczny należy do kredytów zaciąganych na czas przynajmniej kilku, ale w praktyce raczej kilkudziesięciu lat i spłacanym w konsekwencji długoterminowo. Jego najbardziej charakterystyczną cechą, w odróżnieniu od kredytów konsumpcyjnych jest to, że spłatę zabezpiecza hipoteka, czyli ograniczone prawo do nieruchomości, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, które posiada podmiot udzielający kredytu. Prawo ograniczone oznacza, że np. bank nie może dysponować nieruchomością w taki sposób, w jaki może właściciel czy współwłaściciel. Nie może jej sprzedać, oddać w najem itp. Hipoteka służy tylko i wyłącznie zabezpieczeniu wierzytelności, tj. zabezpieczeniu pożyczonej kwoty pieniędzy, wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego (a takim oznaczonym stosunkiem prawnym jest np. umowa z bankiem) na podstawie którego wierzyciel (czyli najczęściej właśnie bank, ale nie tylko) może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń.
Banki udzielają kredytów hipotecznych zarówno osobom prywatnym, jak i przedsiębiorcom, a także osobom prawnym, czyli przedsiębiorstwom. Kredyt z zabezpieczeniem w formie hipoteki najczęściej zaciągany jest w celu zakupienia nieruchomości. Wśród osób fizycznych, do najbardziej popularnych należy z pewnością kredyt hipoteczny na budowę domu. Niezależnie od przeznaczenia, nieruchomość stanowiąca zabezpieczenie, musi posiadać księgę wieczystą. To właśnie wpis do księgi wieczystej o hipotece stanowi podstawowy warunek udzielenia przez bank kredytu. Bez księgi wieczystej dla nieruchomości, uzyskanie kredytu pod hipotekę nie jest możliwe.
Kredyt hipoteczny można zaciągnąć w momencie, kiedy przyszły kredytobiorca nosi się z zamiarem kupna domu czy mieszkania, rozpoczęcia budowy domu jednorodzinnego, lub jej dokończenia, ale także remontu domu lub mieszkania już istniejącego czy wykupu mieszkania zakładowego albo komunalnego. Uzyskanie gotówki na cele innego rodzaju, również jest możliwe, jednak nie służy temu kredyt hipoteczny a pożyczka hipoteczna. Różnica między pożyczką hipoteczną a kredytem hipotecznym jest głównie i w uproszczeniu taka, że bank udziela tego drugiego tylko na cele mieszkaniowe w przypadku osób fizycznych (w przypadku przedsiębiorstw wygląda to trochę bardziej elastycznie), natomiast pożyczka hipoteczna udzielana jest na dowolny cel, którego bankowi nie trzeba w umowie wskazywać ani w żaden inny sposób go o tym informować. Zabezpieczeniem pożyczki hipotecznej jest hipoteka, a bank udziela pożyczki wypłacając pieniądze na dowolny cel. Chociaż brzmi to bajecznie, to jednak zaciągając pożyczkę lub kredyt hipoteczny, należy robić to z rozwagą. Zaprzestanie spłacania rat skutkuje dość szybko tym, że bank nabywa prawo (z którego korzysta) do przejęcia nieruchomości, na której ustanowiona jest hipoteka.
Bank, udzielający kredytu hipotecznego (lub pożyczki) przygotowuje umowę w formie pisemnej. W umowie tej koniecznie muszą się znaleźć zapisy określające precyzyjnie kwotę udzielonego kredytu, cel na jaki został kredyt udzielony (jeśli jest to rzeczywiście kredyt, a nie pożyczka), zasady, a także termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i prowizji, pobieranej przez bank jako wynagrodzenie za udzielenie kredytu (pożyczki) i jego obsługę.
Zanim bank zdecyduje się na udzielenie kredytu, sprawdzi zdolność kredytową kredytobiorcy oraz jego historię kredytową. Co do zasady, bank nie udziela kredytów bez wkładu własnego, przyszły kredytobiorca powinien więc dysponować wkładem własnym na poziomie co najmniej 20% wartości nieruchomości (albo kwoty przeznaczonej na remont etc.). Oczywiście, jeżeli kredytobiorca posiada większe fundusze w postaci wkładu własnego, jest to dla niego korzystne. Im większy wkład własny kredytobiorcy, tym chętniej bank udziela pożyczki czy kredytu. Można też w takiej sytuacji wynegocjować z bankiem niższą marżę i w ogóle lepsze warunki umowy.
Zasadniczo, ze względu na formalności oraz specyficzny sposób zabezpieczenia, kredyt hipoteczny zaciągany jest na wyższe kwoty niż pożyczki konsumpcyjne. Ostateczna wysokość udzielonego przez bank kredytu zależy od kilku czynników, z których jako najważniejsze trzeba wymienić cenę nieruchomości oraz zdolność kredytową przyszłego kredytobiorcy.
